L’Occitan a Guardia Piemontese

( Calàbria, Itàlia)

Perqué l’occitan a Guardia Piemontese

Anam doncas nos pausar la question dempuèi quand e perdequé se parla l’occitan a Guardia Piemontese en Calàbria.

Guardia Piemontese se troba dins la povincia de Cosenza en Calàbria. La ciutat foguèt fondada a l’entorn de 1200 per de Valdeses fugidises de las valadas de Pellici e Angrona (3), o de Cluson (4),que foguèron, puèi perseguits per la gleisa catolic.

Dins la «Cançon de la crozada dels albigeses », la part escricha per Guilhem de Tudela, los Valdeses son nommats «sabatatz », lo crozats los an amolonats amb los eretges, los catars, e foguèron tractats dels meteis biais per eles (4).

D’onte ven la religion Valdese

Dins las darrieras annadas del segle XI, lo mond coneisson una grand fervor religiosa. Abans la reforma Gregoriana, la gleisa èra dominada pels nobles, e aviá una moralitat qu’era defectuosa. Es dins aquel encastre qu’apareisson d’odres mendicaires, Franciscans, o Dominicans dins la gleisa e unes que son considerats per ela coma d’eretges, es aquó qu’es arrivat als disciples de Peire Valdes ( Valdo).

Aqueste es lo filh d’un ric mercant de Lion, que, en 1173 ,a auzit la complenta de San Alexis e tocat per la graciá, a donat sa riquesa tota , e que s’en es anat far de predicacions pels camins. Los predicaires Valdeses, apelats tanben « Paubres de Lion », van se desvelopar d’en partót, amb l’evangèli traduch en lenga vulgara, la pauvretat, e la paraula, abans d’ èsser perseguits per l’inquisicion.

Jean Duvernois escriu (6) « Quand ils avaient des aspirations religieuses que l’Eglise officielle ne parvenait pas à contenter, les hommes de la Narbonnaise et du Biterrois lui ont préféré le Valdeisme », mai luenh al colcant , en Minerbès e cap à Tolosa es lo catarisma que s’es installat. Los dos moviments son considerats coma eretges, per la gleisa de Roma, que va los persègre amb lo crosada dicha dels Albigeses dins lo miègjorn del reialme francés.

Alfonso d’Aragon , marquès de Provença, per decret de 1192, ordenet que : « Les Vaudois ou Ensabatés, qui sont aussi nommés « Pauvres de Lyon », et tous les autres hérétiques anathématisés par la Sainte Mère Eglise, soient expulsés de nos Etats comme ennemis de la Croix du Christ, violateurs de la religion et ennemis publics. C’est pourquoi quiconque osera désormais nourrir ou assister en aucune manière les dits Vaudois ou autres hérétiques, encourra l’indignation de Dieu et la nôtre, et ses biens seront confisqués selon la peine infligée aux coupables de Lèse-magesté. »

Aquò foguèt tornat dire en 1194 e 1197.

 Los Valdèses s’opausan als Catars dins lo sud de Francia, mai s’installan en Itàlia dins los valles del Piemont e desvolopan lor cresença, amb un centre de formacion

de presicaires sonats « Barbas », situat a Prat del Torn a Angrona (8. 

Mas tre la debuta, lo solet fach de metre la paraula de Diu en lenga vulgara et de predicar la pauretat pausa de question a la Gleisa de Roma e al Papa.

Lo Concile de Latran en 1179, a condemnat la pratica valdese per çò qu’es de la lectura de la Bíblia, seràn perseguits en Francia, dins l’encastre de la Crozada dels Albigeses, en Itàlia e dins las valles del Piemont, condemnats per lo concile de Verona en 1184 , puèi per l’esvesque d’Embrun en 1359. Aquó farà que los Valdeses van s’amolonar e aprèp dintraràn en contacte amb la Gleisa reformada en Genova, e amb lo Sinodi de Chamforan en 1532, décidaràn de ne far partida. Las controversas entre Catars e Valdéses, las discutidas de los Valdéses e de la Gleisa romana, e tanbem lo viatge d’Itàlia a Génova dels Valdeses dels valles del Piemont, e lor retorn per Aups meritarián d’estre estudiats, mas aquò concernís pas los quites Valdeses de La Guardia.

La torre de gàrdia

Cossí, quand e perqué los Valdeses

Persèguits, los Valdeses se troban fòrça dins las valadas piemontesas, dins los segles XIII e XIV. (9)

Se sembla que los Valdeses foguèsson venguts a Guardia Piemontese, e endacom mai en Calàbria, (San Vincenzo, La Costa, Rosa, Argentina, Vaccarizzo), unicamente per rason economica.

Dison que foguèron fòrça a s’embarcar per lo viatge de Calàbria que Zanino del Poggio (que sos origines èran de Lombardía), i aviá de terras recebudas de I d’Anjo per paga de guerra. Balhiá las terras liuras als Valdeses que devián las far venir, vivent amb los calabreses a egaltat dins la comunautat.

Lo territòri aperteniá al marqués Salvatore Spinelli de Fuscaldo. A la finala de l’an 1000 i foguèt edificada una torre de guardia per controtlar las naus sarazinas qu’infestavan la mar en aqueste temps. Aquela torre èra la mai importanta d’aquela costa es per aquò que la communa foguèt sonada aital. Pringuèt puèi lo nom de Piemontese, per los Valdeses que vivián aquí e qu’i an gardada lor lenga.

Los Valdeses an cultivat d’olivas, de coton, de cambe, de seda, abarit de fedas, sens se faire remarcar, praticavan lo culta catolic, e legissián la bíblia en cò lor, sens anar a la gleisa per la messa, lo dimenge.

D’aprèp Hans Peter kunert (10) «  L’immigracion benléu se faguèt tre lo sègle XIV, de tot biais sabèm pas res de precís sus d’arribadas de Vaudeses avant1400. »

Es amb lo sinodi de Chanforans en 1532, que los Valdéses venguts protestants à La Guardia, coma dins las valadas son persecutats per la gleisa de Roma.

Maurizio Marchetti conta lo chaple que foguèron victimas los Valdeses de Calàbria
, dins son libre «  La Sainte Inquisition » (11) : «  De 1559 à 1560, des bandes de délinquants sont engagés par l’église. En décembre a Santo Xisto, La Guardia, Montalbo, Santa Agata, des gens sont égorgés, écartelés, brûlés, mutilés. Des restes humains pendus aux portes des maisons , ceux qui s’enfuient dans les montagnes

sont assiégés et meurent de faim. Les femmes et les enfants sont réduits à l’esclavage .»

De Valdeses d’endacòm mai s’i èran abrigats perdeque la Garda èra fortificada (12).

Abans lo chaple, ditz encara H-P Kunert (10), «  la populacion de La Gàrdia èra de 6000 personas . » Son las qu’an servat la lenga occitana a La Gàrdia, aquò s’expliqua per Kunert perdeque « los Valdeses se volián diferenciar dels Calabreses tanben lingüisticament, d’en primièr per ço qu’èran Valdeses e una lenga diferenta permetiá tanben de dissimular lor eterodoxia , puèi per çò que , venguts catolics, se remembravan de la persecucion e del chaple. » Aprèp lo chaple, d’unes parlan de 2000 matats, «las autoritats religiosas contunhavan de los susvelhar e lor impausavan de prescripcions rigidas : èra defendut de s’amassar a mai de sèis personas, de parlar sa propria lenga, e i aviá tota una seria de prescripcion de natura religiosa. La lenga se mentenguèt donc malgrat l’interdiccion de la parlar , mas solament a la Gàrdia , çò qu’es degut amb tota probabilitat a la situacion inaccessibla del vilatge. De grops isolats de Vaudeses que vivián en defòra de la zòna « vaudesa » se devian assimilar pro lèu al mond catolic que los enrodava .»

La ciutat que se despartit en dos luòcs, un altorn de la torre de guardia qu’es la ciutat istòrica a 515 m d’altitud e un sus la riba del mar, a 8 Km d’ailà. Se troban tanben los tèrmes de Luigiane, de « Fons Calidus » que las aigas son conegudas tre l’antiquitat per curar las malautiás nerviosas, e autras malautiás.

Vivon ara 1682 estatjants tota l’annada, e la estacion estivenca es mai que mai frequentada per los toristas en estiu.

Es a La Gàrda, qu’es lo nom en gardiòl de la ciutat, a l’entorn de la torre que los remembres dels Valdeses, amai lor lenga son fòrça presentas.

Trobam aquí la porta màger de la ciutat que se sona «  Porta del sangue », es aquí que foguèron tuats los Valdeses, la niòch del 5 de junh de 1561.

Dos museus parlan als visitors d’aquesta epòca, lo « Centro di cultura Giovan Luigi Pascale », del nom d’un de los dos barbas venguts et matats en Calàbria, ont se pòt informarse sus l’istòria dels Valdeses , e un muséu de la civilisacion Contadina , inaugurat en 1989 e que representa una casa de Garda, amb sos mobles, sos aisinas escrichas en lenga Occitana. Aquestes son doberts sonque en estiu.

Lo museu foguèt inaugurat quand guardia Piemontese e Torre pellice se son embessonadas. Sus la plaça Valdese de Garda i a la roca portada del Monte Pellice en 1975 e qu’es força importanta pels Valdeses que tracha del vers del Profeta Isai . se pòt veire tanben una porta amb un trauquet que se podiá dobrir d’en de fora et que serviciá als fraires Dominicans, los de l’Inquisicion, per tèner d’a ment, dins lor vida privada, la gent de Guardia, que avián escapats al chaple . Dins aquel veijaire se pòt tanben veire lo palais de Spinelli e la gleisa del rosario, ex convento dels dominicans, que foguèt fondat en 1600 e consacrat en 1616.

Aquò per la conservacion de l’istòria dels Valdeses .

La lenga :lo gardiòl

Sembla que la consciéncia nòva de la particularitat linguistica de la Garda, se faguèsse dins las annadas setanta, jos l’influéncia del trabalh sus los dialectas e lengatges populares del poeta, d’origina siciliana, Ignazzio Buttitta . Tre aquesta epòca fa l’objecte d’estudis , aital dins los « actes du congrès international de langue et litterature d’Oc et d’études Franco Provençales »,  qui s’est déroulé à Nice en 1967, trobam un article de Théodor Berchen , professor de filologia romana a Wûrzborg que pausa la question : « Le parler de Guardia Piemontese est-il du Franco Provençal ou du Provençal ? »(13)

Hans Peter Kunert , dins lo numero 16 de la revista Estudis Occitans(10) estudia la presència e la lenga de La Garda : « D’aprèp un compte fach per Silvana Primavera e Arturo Genre en abril de 1990, 335 personas dins lo vilatge ( lo puèg) parlan lo gardiòl ; Cal ajustar aquel nombre las personas que demòran a la Marina e que parlan tanben l’occitan , aquelas devon , pr’aquò, esser pauc nombrosas. » Parla tanben d’emigrats en  Alamanha e Amarica que benlèu parlan lo gardiòl . A mai que l’imigracion cap a la Calàbria , fogèsse économica, la présencia de l’occitan es revelada dins d’autres luòcs , mas es a La Garda que «  Fins al sègle XX la comunicacion del vilatge amb lo vesinatge calabrés èra dificila , se mantengèt sens grandas alteracions , amb de quitas diferéncias dialectalas a l’interior del vilatge. » Amb las rotas e l’escolarizacion, lo calabrés puèi l’italian, foguèt utilizat. Mas aquò capitèt al refús del Calabrés per una partida dels joves que «  per eles lo calabrés es pas mai necessari coma lenga veiculara. » Aqueste refús es accompanhat d’una réafirmacion de l’Occitan.

La volontat de se diferenciar dels vesins, que sembla venir de la repression religiosa, es totjorn presenta e l’emplec de l’italian, servís per contunhar a se diferenciar dels Calabreses.

Las particularitats del Gardiòl

La grafia utilizada ara a La Gàrda a estada introducha per Arturo Genre (14). Per exemple aicí s’escriu essí, e es dich essú .

H-P Kunert doncas a agachat de fachs que ditz « estranhs» e que resultarián de la volontat de se desmarcar del italian e del calabrés.

En fonetica «  lo trach lo maí caracreristic es la frequéncia de ë ,e muet que s’es confondut fonologicament amb u [Y] .Om a una ë per fòrça, e atona de l’occitan ancian, e comun. E tanben per de i e de u atònas, la ë finala, qu’es sovent muda, pòt venir tan e coma a. A atona finala es venguda ë, alàra que la A  a l’interior d’un sintagme demòra á : La porta grandë, la granda portë . »

En silaba tonica la e estrecha es venguda ë dabans una nasala e dins qualques autres cases : la dënt (la dent), la mëssë (la messa).La ë tonica es uèi prononciada coma u : La fúmënë ( la femna), la dunt ( la dent). La u es una [y] prèp de [œ] , lo desplaçament de l’accent jos l’influéncia .del calabrés esplicariá de formas coma fiëc e piërc ont trobam fuòc e pòrc en occitan e fúocu e pùorcu en calabrés. S’interroga tanben sus l’influencia de la dobertura o pas de la silaba sus lo diftong, coma en francés o en italian.

Dins lo gardiòl se troba tanben de vocalas longas dabans r, o son seguidas de ə : journ [ dzuiər]

Las vocalas tonicas initialas prenon una i – non silabica : iaiguë ( aiga)

La C dabans A del latin es venguda CH : chantar, chatar ( crompar).

CT se tròba coma ch dins qualques mots, mas es souvent vengut it łœch ( dich),lait (lait, lach)

Ch se prononcia [tƒ], j e g dabans e, i [dz] : journ [dzuiər]

L<LL se troba cacuminala (a) dins de mots que se devon considerar coma de manleu al calabrés. Dins la grafia se nota ł, coma una l barada Bèł , castèł.

Aquest fonèma es tanben abans una vocala atòna , ço qu’es pas lo cas en calabrés :la łunë, mas val tanben per l’article ł’aiguë, ł’òr, ont i a alternancia de l e de ł .

Vocalisacion de l dabans una dentala coma en lengadocian estandart, t, d, s, z : chaoud, CALDU.

l’oclusiva palatala per una partida dels gardiòls.

PL ,BL , CL , GL ,FL ,apareisson coma [pj] e [bj], e coma dins unes vals d’occitania italiana , gui , guiezë, gleisa, es una oclusiva palatala sonòra , qui una sorda quiavë, (clau).

S e z dabans una consonanta son totjorn [ƒ] , [z],casteł. Existís una ŋ sonanta velaria e una n sonanta :pa ŋ e pann / pan /drap. La D e T intervocalicas son amudidas coma dins los autres parlars vivaro –alpencs : vièn ( vesèm), poèn ( podèm).

Pronoms e verbes

L’emplec del pronoms subjecte atòna es obligatòri al mens per la segonda persona del singular e la tresena del plural.

Pronoms : 3 ° persona masculin Al, a e ał ;

Feminin e subjectes indefinits Ilh , i dabans consonanta

Verbes impersonals e quand lo subjecte es plaçat aprèp : La,l’, ł’

Plural Ilh, i.

Se deu notar sonque una conjugason pels verbes regulars, que la desinéncias son : -ou/ë ; -ë ; -ë ; èn ; -è ; -ën (ë) a l’indicatiu present.

La desinència notada ë a la segonda e tresena persona del singular normalament se prononcia pas, mas pòt aparéisser coma –a davant la négacion pè dins los quites verbes qu’an un infinitiu en ar.

R infinitiu : prononciada

Infinitiu sens desinencia : s’emplega aprèp los auxiliars e los verbes modals e aprèp far

Se forma pas pels verbes irregulars : vœlhou chantë (vòli cantar)e vœlhou annar.

Lo preterit, a estat remplaçat per la perifrasi annar + infinitiu

I a pas de futur, coma dins lo calabrés e dins los parlars de força vals occitanas del Piemont.

Imperfiech : Verbes en ar, formas en ava e ia.

De formas derivadas del subjonctiu plus-que-perfièch latin, qu’ a fonccion d’imperfièch del subjonctiu , e una seria de formas derivadas de l’indicatiu plus-que-perfièch qu’a valor de conditional .

Sembla que i a pas d’autras formas de subjonctiu, s’emplega doncas l’indicatiu dins de frasas del tipe « voli que vengas ».

Articles : Masc Lou es reduch a ou entre de consonantas, influéncia del calabrés, aprèp vocalas dabans consonanta es lou ; dabans una vocala atona es l , ’l’arjunt ; dabans una vocala tonica es ł’, ł’or .

Féminin la , l davant una vocala atona, e ł’ dabans una vocala tonica

Plural Lhi masculin e lë feminin

Aticle indefinit In, Ina , s’emplega pas de plural.

Existís d’emplec de de que son de restas de partitiu atestats tre lo XII segle Far dë bèn.

Lo plural dels noms se distinguís pas del singular ou filh grand lhi filh grand ; levat per los mots qu’an de a a l’interior del sintagme e que lo servan mentre que la desinencia del plural es ë : La porta grandë ( sing), lë portë grandë (plu)

Los adjectius qualificatius :son plaçats abans lo nom, aprèp es rare, lo feminin s’escriu amb una ë , que pòt se dire a, en fonetica i a sonque una forma pels adjectius.

I a pramens qualques adjectius que cambian de radicau, grœ- grossë (gròs) ; bè- bassë ( bas)

Los demonstratius : Iquest aqueste , iquèl aquel, essi aicí, equí aquí, elai, aila

Aquò faguèt l’objecte d’una comunicacion de H-P Kunert «  Lo lexic de guardia piemontese » al 7^e congrès de l’Associacion Internationala d’Estudís Occitans que se debanèt a Reggio de Calàbria al mes de junhet de 2002. Los actes del congrès an estats publicats per Rossano Castano, Saverio Guido e Fortunato Latella en genièr 2004 .

Mas aviá ja fachas de publications a n’ aqueste subjecte. Ditz que lo gardiòl a subit una cèrta influéncia dels dialectes italians miejornaus e de l’italian comun .

Manleus a l’italian oquialë , lunetas ; la robbë , la rauba, tuttavia que significa «  ça que la, en italian , e en gardiòl totjorn.

Al calabrés : taliar ( agachar) ; .goualhon (ë) ( dròlle,a),dopou a costat de aprè,

De contaminacions per l’accent tonic .

H-P Kunert concluís que lo gardiòl : «  es de nòrd-occitan alpenc que correspond a çò que se parla dins las Vals occitanas de l’Itàlia, mai que mai dins las vals septentrionals ( vaudesas). .. »

E per son avenidor li sembla ( en 1994), que facia a una lenga dominanta , l’italian e un dialecta d’aquela lo calabrés que se tròba dins la meteissa situacion que lo gardiòl, i a de factors positius «  l’orguèlh dels gardiòls de parlar occitan e la volontat de se distinguir dels autres calabreses (…) pòdon quitament menar a la reoccitanizacion dels faches que uèi son d’elements <estrangièrs> dins lo gardiòl . »

Que se passa per l’occitan

à Guardia Piemontese ara

Avèm vist que parlavan lo gardiòl, mens de 500 personas dins las annadas 1990, a ma coneissencia i a pas agut de comptage que siá fach dempuèi. Podèm ensajar de saber ont se parla l’occitan dins lo pichòt vilatge de la Guardia, e çò qu’a estat fach per melhorar la situacion de la lenga.

D’aprèp l’Institut de sociolinguististica Catalana (2) lo nombre de locutors d’occitan en Itàlia dins son entièr se situa entre 35000 e 80000 . Dison tanben que « la plupart des spécialistes signalent une forte diminution de l’usage de l’occitan entre les jeunes de moins de 20 ans, vu que seulement ‘à% à 50% d’entre eux le parlent habituellement.»

Apondon aquò amb lo fach que los mainatges de parelhs occitanofòns, possedisson l’italian coma primièra lengua, e qu’aquò es pas positiu se agacham l’avenidor de la lenga, sobretot que, dison, las unicas polemicas qu’an per objecte la lengua, son subre la question de la norma e de la toponimia.

I a pas cap d’autoritats judiciaras a La Gàrdia, que la lei lors enebit de parlar d’ autra lengua que l’Italian,

Amai que siá pas obligada, la província de Calàbria participa als eveniments sus las lenguas minoritarias, que lo gardiòl en fa partida. E mai amb l’ajuda de la Union europenca

Ara , comptats en 2001 i a 1867 estajants a Gàrda, 928 òmes e 939 femnas. D’escòlas elementaris n’i a 3 ( dos al centre e una a Marina), de materna una a Marina, ia tanben dos de çò que sonan escola «  medie inferiore ». Sembla que la posta del vilatge sea amenaçada de disparicion, e aquèl luòc coma las espeçiariás son de luòcs ont se parla occitan. Las albergas de la estacion balneara o termala remembran pas l’occitan, se sonan :Mediteraneo, Itàlia, Marena blu, Vera Vince, miramare…

Sul siti de la comuna de Guardia Piemonese avèm trobat l’istòria dels Valdeses installats aquí, mention de la lenga occitana, mas pas cap d’occitan.Lavat qu’ n’avem trobat, los dos textes de cançons ancianas, « Taliant de la pèira dal Garroc » e « La piòu e la fa solelh » sul siti de Refondacion Communista de la Gàrdia (15). I a pas cap de radio, de tele, de premsa en occitan, lfòra de las revistas fachas pels piemonteses, qu’utilisan en partida la lenga, que son Outsitano Vivo ( politica), Comboscura, mensual, Novel temps,Valados Usitanos, La Valaddo, Soulestrelh.. . Existís tanben fòrça sitis internet, de las valadas piemonteses.

Los de La Gàrdia son obligats d’esser ligats amb los del piemont per lo devolopament de lor lenga. Es ailà que se fan las publicacions pel public, en mai de las dels cercaires que se fan tanben altorn de l’Universitat de Calàbria, de Cosenza.

Notarem d’en primièr, lo roman(16) «  Un mistero occitano per il commissario Abruzze », de Mario Pagano, (Claudiana ed), que l’edicion es facha per una Valdesa de Calàbria, en italian, mas que pren l’occitan coma personatge principal.

Segon l’institut de sociolinguistica catalana : « seulement trois livres ont été édités en occitan au cours de ces dernières années, un livre  pour enfants, un roman et un ouvrage religieux.», En Itàlian, dempuèi las annadas sesentas 25 libres bilingues Occitan / italian an estats publicats.

Per La Guardia, L’UE a finançat un projecte «  Il guardiolo , estrema propagine dell’area occitanica », co-elaborat per la Comuna de La Guardia, e l’Universitat de Calàbria de Cosenza,  per faire de material didactic, dictionai e Cd rom, per ensenhar lo Gardiòl en 2001 (17). Aviá agut en mai de 1993,en Calàbria, una visita de « minorias » per de representantes de l’UE, que l’occitan ne fa partida. de

Dins un article de la «  Chambre d’Oc » ( 23/05/2003)  sul siti de l’associacion Padano (18) trobam « l’ensenhanta Silvana Primavera, autritz d’un libre de chant, de racònt. Devinetas e proverbis gardiòls , anavisa que ental pais esquasi totas las mainaas parlon lo dialecte d’Oc e que , a l’entorn de l’occitan iston creissent ben d’esperanças de trabalh. Ela, es entre aquelis que aquí volon restar . » Ditz dins aquel article : «  Siu naissua a La guardia , aqueste es mon país, aquesta es ma gent, memes se, de bòts que la lhia , a l’entorn de l’occitan iston creissent ben d’esperanças de trabalhlas causas van pas coma volariu… »

Parla tanben de los projectes de la Comuna e de la provioncia : «  dins lo champ de l’economia » : «  requalificar lo centre estòric de la Gardia, per n’en far un país viu, abo artejans e botigas, n’en promocionar l’acuelhença torística dins las familhas e n’en valorisar lo museu de cultura paisana. Florisson las propòstas : crear , enem a San sisto e Montalto Uffugo( autras lueas estòricas de lhi occitans Vaudés de Calàbria) un parc cultural inspirat de la vita religiosa de lha l’entorn de l’occitan iston creissent ben d’esperanças de trabalhi vaudés meridionals e a l’occitan. »

L’institut de sociolinguistica catalana remarca de son vejaire qu’« en Calàbria , qualques corses facultatius de lenga occitana se son debanats pel passat per los escolans del cicle superior del primari e del cicle inferior del segondari de l’escòla de Guardia Piemontese ( en de fora de l’orari escolar costumièr e per 4 oras per setmana) ; Aquesta initiativa a recebut unes sostens de las autoridades provincialas e de la Comunitat de Montana del Appenino et de localas . »

Un libre d’ensenhament, manual de la lenga à l’escòla a estat fach per G Grazzo, A Formica, e H-P Kunert. Se troba dedins los textes de las doas cançons que son ajustadas a aqueste dossièr : « Taliant de la pèira dal Garròc » e «  La piòu e lo fai solelh », e que son dos brams, fòrça ancians , una mena de «  Se canto » .

En 1992, A Genre a publicat un libre de cants, devinalhas, proverbis de Guardia, jos lo titól « Taliant dë la pèire da Garròc ».

Existís a la Gàrdia, una « associazzone culturale occitana guardiola » que lo responsable es M Tardieu, ( 87O20, Guardia Piemontese).

La musica qu’a amolonat los occitans de las valadas piemonteses e de la Guardia tre las annadas setantas, es sonque una musica traditionala. Mas es pas desvolopada a La Guardia, e lo Grop piemontés«  Senhal » , a registrat en 2002, sus son CD «  La cavalio » , son cant tradicional « La piòu e lo fai solelh » ( 14/11 /2003).

En septembre 2003, del 21 al 27, La Guardia a estada lo centre del debanament d’una «  settmana occitana. »

Al programma «  ben Minjat ,ben begut", de conferencias, de concerts del "Gai Saber",discorses e visitas.

Se sembla que i aja fòrça escambís amb las valadas occitanas d’Itàlia, per exemple lo 24 de Novembre de 2003 « una delegazione di occitani valdesi di Guardi Piemontese (Calàbria)," a estada recebuda per una manifestacion a Chastelmanh. La Guardia revendica de parlar Occitan pels Jòcs Olimpics d’Invern de Turino.

En mai d’aquò, lo Gardiòl, es sobretot un subjecte d’estudís etno-linguistíc.

Podem trobar una video « Gli Occitano Valdesi di Guardia Piemontese » facha per A Giupponi, dins l’Institut Italiano de cultura de Vancouvert (Canada) ( 19 ),

De segur que força linguistas, etnològs, cercaires s’interessan a n’aquela iscla d’occitan, mas son avenidor es assegurat ?

Avenidor d’une lenga minorada

Nos cal remarcar que « Il guardiolo , estrema propagine dell’area occitanica », es dins un encastre complèx : se nos referèm a un article d’un mensual de Cosenza, OGGI Famiglia, ( Cosenza, Junh, Julh 2001), los estajants del centre istoric, son en diminucion, 519, contra 1087 en 1951, son eles que parlan lo Gardiòl, e que l’an servat. La situacion geografic de la còsta, e mai los termas, n’en fan una estacion toristica, amb de moviments de populacion. L’occitan es pas la soleta lenga minoritaria de Calàbria, ia tanben de grec, d’albanés, e segur lo Calabrés. Son image es ligada a l’istòria, al passat.

Se i a fòrça escriches sus lo gardiòl, se fan de costuma dins una autra lenga que lo gardiòl, dins lo cas lo melhor, en Occitan, o encara en Italian, Francés..

Aqueles faches fan s’interrogar sus l’avenidor, tal coma Agostino Formica, Dortor en lenga e civilizacion francesa, espesialista de las lengas minoritarias de Calàbria , que se demanda se se va escafar, se contaminar o se reviscolar e mudar.

Mas l’avenidor de l’iscla, que sa presencia fa pantaissar los occitans d’aquí, ( veire Christian Salès del grop OC(20)) es tanben ligat a lo de la lenga dins son ensem. Saique la volontat d’una pichòta comunautat, l’ensenhament de la lenga, a mai als adults que o vòlon, pòdon esser de biaisses de la far sautar del pueg, dins la ciutat marina e termale, e de balhar al occitan dins qualques annadas d’autors novels.

Mai per tot aquò seriá de bon de ne faire lo viatge per encontrar los qu’ensajan dins lo vilajòt que visca la lenga. !

,1) Leclerc Jacques dans Europe Italie aménagement linguistique dans le monde 20/02 / 2OO4

3) http ://tismappe. calàbriaweb.it/Minoranze Linguistiche/ occ_itinerari.htm

5)La chanson de la Croisade Albigeoise ,Eugène Martin Chabot, tome 1, « Les belles lettres » Paris 1976, P 24 .

6) Jean Duverlabro-Valdesi , dins :Cathares, Vaudois et Beguins, Dissidents du pays d’Oc, Editions Privat 1994, page 69.

9)http://www.nocconsorziola.it/comuni/guardia_piemontese/informazioni_generali_gu… 20/02/2004

10) « L’Occitan en Calàbria » Hans Peter Kunert in « Estudis Occitans » N° 16, 1994.

11) Editions La Fiaccola.

12) http:/www.calàbriainternationalservice.it/storiaegeo_guardiap.php

14) Istorian e linguista de Val Germanica.  « la parlata di Guardia Piemontese » in : «  Valdismo e valdisi di calàbria » pp 23-27 ; « Il Gardioul e la trëmontane : parlata e costume tradizionale feminile » , in Merlo , A I c pp29-57.

16) http://www.arteecarte.it/archivio/arteecarte_n.2/da_stampare/mistero.php

17) europa-eu.int/comm / education/policies/lang/langmin/langage_fr.pdf

20) http ://www.cathares.org/reportage 0017.htlm 08/02/ 2004

© Rose Blin-Mioch 2004